Tình cờ google ra những bài tranh cãi về luận án tiến sĩ của nghiên cứu sinh Bùi Quang Tiến. Nhiều người cho rằng đề tài “Nghệ thuật chữ trong thiết kế bìa sách giai đoạn 2005–2015 ở Việt Nam” chưa “xứng đáng” với một luận án tiến sĩ. Thậm chí có người cho rằng nó còn tầm phào và không ứng dụng thực tế. Sau khi đọc xong luận án này, tôi hoàn toàn ủng hộ đề tài này của Bùi Quang Tiến.

Trong nước nghệ thuật chữ vẫn chưa được đánh giá cao nhưng ngoài nước đây là một đề tài nghiêm nghị đã được nghiên cứu từ 500 năm trước cho đến nay. Bùi Quang Tiến nhận ra đều này:

Ở Việt Nam, vai trò của NTC [Nghệ thuật chữ] chưa được văn bản chính thức nào ghi nhận vì vậy nó chưa xác lập được vị trí cho mình như các bộ môn nghệ thuật khác. Tuy nhiên trên thực tế, NTC đã xuất hiện từ khá sớm trong tiến trình lịch sử mỹ thuật của dân tộc. Cho đến nay nó vẫn đóng vai trò như một yếu tố không thể tách rời đối với một số lĩnh vực nghệ thuật đặc thù gắn liền với các công trình kiến trúc, nội thất (chữ trên các hoành phi, câu đối, trên cổng chùa, đình làng, cổng chào, lăng tẩm, văn bia, cột trụ…), thậm chí các kiểu dáng chữ Đinh, chữ Công hay nội Công ngoại Quốc đã được lấy làm cảm hứng cho kiến trúc mặt bằng của một số ngôi chùa xây trong thời kỳ phong kiến.

Phần mở đầu và chương một của luận án có nhiều nghiên cứu về lịch sữ Nghệ thuật chữ bổ ích nhất là cho những ai học về ngành thiết kế đồ hoạ, trang web, hoặc chữ. (Chúng ta cần nhiều nhân tài về ngành thiết kế chữ.) Phải chi tôi đọc được bài luận án này khi làm bài luận án của tôi về Vietnamese Typography: Nghệ thuật chữ Quốc Ngữ để được tham khảo những nghiên cứu ở trong nước. Nhưng tôi sẽ tìm đọc những quyển sách mà Bùi Quang Tiến đã đề cập đến trong chương một:

• Tìm hiểu dáng chữ in gốc La-tinh: Chữ nét trơn (Tập 1, 1970) Nguyễn Viết Châu
• Tìm hiểu dáng chữ in gốc La-tinh: Chữ có nét chân (Tập 2, 1974) Nguyễn Viết Châu
• Nghệ thuật chữ trang trí và quảng cáo (1992) Hồ Xuân Hạnh
• Kỹ thuật chữ (1996) Nguyễn Ngọc Sơn
• Đại cương về kỹ thuật in (2008) Huỳnh Trà Ngộ
• Văn minh vật chất của người Việt (2011) Phan Cẩm Thượng
• Thiết kế logo, nhãn hiệu, bảng hiệu theo tập quán Việt Nam và phương Đông (1998) Tố Nguyên
• Nghệ thuật Đồ họa bao bì (2016) Nguyễn Thị Hợp

Trong chương hai, Bùi Quang Tiến chia sẽ phần nhận diện của nghệ thuật chữ trong thiết kế bìa sách giai đoạn 2005-2015. Bùi Quang Tiến viết:

Trong lĩnh vực thiết kế chữ, nét được chia làm hai loại. Nét chính và nét phụ. Nét chính là nét quan trọng làm nên hình dạng của ký tự. Nét phụ là nét viết thêm vào nét chính hoặc nối liền nét chính với nhau để chữ có được sự hài hòa, cân đối về tạo hình thị giác. Người ta thường biến nét phụ trở thành các nét có tính trang trí để làm cho chữ đẹp hơn.

Những ví dụ Bùi Quang Tiến đưa ra và luôn cả những quyển sách Việt tôi đã từng thấy, đa số là thiết kế bởi những hoạ sĩ. Cách trình bày đó vẫn đẹp và sang trọng nhưng nó thuột về vẽ chữ (lettering) chứ không hẳn là Nghệ thuật chữ (typography). Tôi không phủ nhận sự việc quang trọng của bìa sách nhưng nó chỉ là một phần nhỏ trong công trình thiết kế sách. Phải chi Bùi Quang Tiến nghiên cứu sâu thêm về phần thiết kế của sách. Theo tôi, chữ ở trong sách của tác giả mới quang trọng nhất. Người đọc sẽ bỏ ra rất nhiều thời gian với quyển sách cho nên người thiết kế cần phải tôn trọng người đọc. Người thiết kế phải dùng mẫu chữ nào và biết những chi tiết cặn kẽ của từng nét chữ để giúp người đọc dễ dàng và thoải mái. Dạo này tôi thường đọc sách tiếng Việt và đã nhận ra một vài chi tiết trình bài không đúng lắm. Tuy nhiên bài luận án này nên được tôn trọng và chúng ta cần nhiều bài luận án khác trong tương lai để Nghệ thuật chữ Việt Nam ngày càng phát triển hơn.

Tôi thích đọc nên cũng cố gắng kèm cho mấy đứa nhỏ học đọc. Thằng Đạo bây giờ tự đọc tiếng Anh được rồi. Nó cũng rất chăm chỉ đọc những quyển sách nó thích. Tôi muốn dạy nó thêm tiếng Việt nhưng bây giờ phải kèm cho thằng Đán. Khác với thằng anh, thằng em không chịu tập trung nên tiếp thu rất chậm. Có chữ đọc đi đọc lại nhiều lần mà nó nhận không ra. Nhiều lúc cũng mất kiên nhẫn lắm nhưng thôi cũng rán.

Mỗi lần hai cha con ngồi lại đọc thì thằng Xuân cũng muốn ngồi vào lòng tôi để đọc. Chưa kịp đọc hết trang thì nó lại muốn lật qua trang khác. Cuối cùng cũng không đọc được gì cả. Đôi lúc cảm thấy có lỗi với tụi nó vì không thể chú ý hết đến mỗi đứa. Nhất là thằng con giữa. Cứ lo nó cảm thấy bị hất hủi nên cố gắng dành thời gian cho nó. Nó cũng khá nhạy cảm nên phải nhắc nhở nó là cho gia đình ai cũng yêu thương nó.

Thằng Đạo tuy thường gây gổ với thằng em nhưng cũng thân lắm. Mỗi lần cãi lộn tôi tách rời hai đứa ra không cho chơi chung thì cả hai đều năng nỉ xin được chơi chung. Khi tôi bảo thằng anh đọc cho thằng em nó cũng làm theo. Thấy anh em nó đọc chung với nhau tôi cũng cảm thấy an ủi.

Thằng cháu cùng lứa tuổi với thằng Đán được cưng chiều nên hơi bị nhõng nhẽo. Nói động một câu là khóc như mưa nên tôi đặt biệt danh cho nó là Wet Jackfruit (Mít Ướt).

Thằng Đán thì nói nhiều. Nói tùm lum tà la. Nói nhiều hơn cả ăn nên tôi đặt biệt danh cho nó là Old Story (Già Chuyện).

Thằng Đạo thì không nhõng nhẽo nhưng day như đỉa. Nó mà không được cái gì là nó than vắn thở dài cả ngày nên tôi đặt biệt danh cho nó là Tomato Wrinkle (Cà Nhằng).

Quyển hướng dẫn thực hành về ngành public relations (“quá trình xây dựng các mối qua hệ”). Phan Linh và Bạch Dương chia sẽ những kinh nghiệm và sự học hỏi của mình để giúp những bạn trẻ nào muốn trở thành một tay PR chuyên nghiệp. Muốn được thành công trong nghề này tác giả nhấn mạnh sự quan trọng của đọc và viết, đặt biệt là “keep calm and write blog.” Cách viết của hai tác giả trẻ này cũng rất thụ vị nhất là những câu chơi vào những từ ngữ Anh. Chẳng hạn như: “Nếu bạn muốn ‘on the top’, agency là cách tốt nhất để đi”. Nếu cô nào muốn ‘on the top’ tôi, không cần phải qua agency. Tôi luôn xung phong “at the bottom”. Đùa một chút thôi nhưng nên cẩn thận khi dùng những từ ngữ như vậy tránh bị hiểu lầm.

Visualgui now has an actual logo. What is the visual pun behind it? I wish I had one. The logo is made up of nine squares and letters set in Futura. I just like grid and want a simple mark. It has the potential to be visually striking with various colors, but it is just 9 black squares. I am just going to roll with it and not overthink about it too much.

I also featured David Ross’s Khooster, a December’s Font of the Month. I wanted to see how an uncial script is used for Vietnamese. I picked out one of my favorite lines from Trịnh Công Sơn’s lyrics: “Chìm dưới đất kia một người sống thiên thu.” It’s loosely translated as “Sunken underneath the ground is a person who lives forever.” This is how I want my epitaph to be written and set.

I also freshened up I Love Ngọc Lan a bit. The text face is Vollkorn, designed by Friedrich Althausen. Headings are set in Paytone One, designed by Vernon Adams. The homepage featured a video Ngọc Lan recorded in 1993. It’s a perfect fit for the winter holiday season.

Elsewhere, Huge is redesigned. It’s a striking design and I love the huge typeface. That’s all I got for now.

Trái ngược với Không ai qua sông, tập tản văn Bánh trái mùa xưa nhẹ nhàng hơn nhiều. Nguyễn Ngọc Tư viết lại những ký ứt đẹp của miền Tây. Từng những câu vọng cổ đến những thứ bánh trái quê mùa đến những chiếc võng trong gió hiu hiu, tác giả đưa tôi về với quê hương dấu yêu của tôi. Bây giờ vùng Hoa Thịnh Đốn đang bước vào mùa đông, may mà có những câu văn của chị Tư đời còn dễ thương. Tuy nhiên, không phải nổi nhớ nào cũng êm ấm nhất là thời chinh chiến được nghe ngoại kể lại: “Một năm sau cái Tết mậu Thân, bà ngoại vẫn không ăn tôm cá ngoài sông vì ghê sợ chúng đã từng sống nhờ vào những mảnh người trôi dạt. ‘Là máu thịt đồng bào mình…’, ngoại ngậm ngùi”.

Lại một lần nữa tôi rất buồn và hối tiếc với chuyện đã xẩy ra. Chua xót hơn là tôi không thể chia sớt cùng em. Chuyện ngoài ý muốn nhưng tôi vẫn có lỗi với em. Tôi đã không tự kiềm chế được bản thân mình. Tôi sẽ cố gắng hơn nữa để em khỏi chịu khổ đau.

Tôi cám ơn đời đã cho tôi được gặp em và được em yêu. Tôi cám ơn em vì những tình nghĩa sâu đậm em đã dành cho tôi. Những gì chúng ta đã cùng nhau xây dựng là thành tựu lớn nhất trong đời tôi. Đoạn đường chúng ta đã đi tuy nhiều chông gai nhưng ta vẫn vượt qua. Phía trước còn rất dài và sẽ còn nhiều thử thách đang chờ ta. Nhưng tôi không lo ngại gì cả nếu chúng ta cùng đồng lòng tiến bước.

Hơn bao giờ hết, tôi xin lỗi em. Hơn bao giờ hết, tôi tạ ơn em. Hơn bao giờ hết, tôi tôn thờ em. Hơn bao giờ hết, tôi yêu em suốt cuộc đời.

Tập chuyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư với những đề tài nặng nề như hãm hiếp, bạo lực gia đình, và chết chóc. Ngòi bút của tác giả sắc bén cùng những câu văn viết theo dòng ý thức (stream of consciousness). Lúc thì rùng rợn như “Cũng chỗ ấy, nửa tháng trước có người đàn bà bị chồng dùng đũa than nóng xiên qua mắt phải”. Còn lúc thì táo bạo như: “Lê nuông chiều Trọng hơn, có bữa lén cho bồ vào buồng riêng chút chít, thay vì véo mông vội những lúc mẹ Lê ra sân đuổi đám con nít vặt sen”. Tôi đã thức trắng đêm để đọc hết quyển sách này và sẽ phải đọc lại thật chậm để ngấm hết mọi chi tiết.

Hôm qua đưa Đạo và Đán đi ăn mừng sinh nhật thằng bạn của Đạo. Thằng bạn cha người Mỹ trắng mẹ người Tàu. Đến lúc hát mừng sinh nhật thì bắt đầu bằng tiếng Anh nên ai cũng ca được. Rồi thì đám nhỏ hát tiếng Tây Ban Nha vì tụi nó học hai thứ tiếng trong trường. Rồi mẹ thằng bé ca tiếng Tàu. Rồi một gia đình Hàn Quốc ca tiếng Hàn. Mẹ thằng bạn vừa quây phim vừa ra dấu bảo tôi ca tiếng Việt thì tôi mới nhân ra tôi không biết bài “Happy Birthday” bằng tiếng Việt.

Mỗi lần sinh nhật không để ý chỉ ca bằng tiếng Anh bây giờ phải học bài tiếng Việt. Khi tìm trên YouTube tôi rất có vài lời khác nhau. Tôi thấy lời này đơn giản và gần nghĩa với lời Anh nhất:

Chào mừng sinh nhật đáng yêu
Chào mừng sinh nhật dễ thương
Mừng ngày chúng ta sinh ra đời
Cùng vì sao xa toả sáng

Chào mừng sinh nhật đáng yêu
Chào mừng sinh nhật dễ thương
Mừng ngày chúng ta sinh ra đời
Hát với nhau lời chúc mừng

Hôm nọ vừa từ trong McDonald’s bước ra thấy một bé gái khoảng 11 hoặc 12 tuổi đang múa may và tự soi gương trong chiếc áo đầm công chúa. Bỗng nhiên miệng tôi hô lên “áo đẹp”. Con bé hốt hoảng bỏ chạy. Tôi cũng hết hồn bước nhanh ra xe.

Con bé đến bố mẹ và bảo, “Có người khen áo con đẹp”. Hai ông bà vẫy tay chào tôi. Hú hồn hú día. Tôi tưởng đâu nó mách với bố mẹ nó là có thằng cha dê xồm. Dạo này báo chí moi móc ra nhiều vụ án dâm tặc của đàn ông nên tôi cũng không dám phát biểu bậy bạ.

Cho dù một lời khen thật tình nhưng không biết có bị coi là harass (quấy rối) hay không. Bây giờ gặp gái đẹp cũng phải câm miệng nhìn chỗ khác. Những ông nổi tiếng bây giờ ai cũng trong tình trạng lo sợ. Không biết báo chí sẽ đem lên tố cáo lúc nào.

Tôi không nổi tiếng, không giàu, cũng không làm bậy bạ nên chắc không có gì nhưng cũng nên nhìn trước ngó sau cho an toàn.